Tham khảo Người tinh khôn

  1. ↑ Spamer EE (29 tháng 1 năm 1999). “Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758”. Proceedings of the Academy of Natural Sciences. 149 (1): 109–14. JSTOR 4065043.
  2. ↑ Porkorny (1959) s.v. "g'hðem" tr. 414–16; "Homo." Dictionary.com Unabridged (v 1.1). Random House, Inc. 23 September 2008. “Homo”. Dictionary.com. Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 9 năm 2008.
  3. 1 2 Barras C. “We don't know which species should be classed as 'human'”. www.bbc.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 31 tháng 3 năm 2021.
  4. ↑ “Definition of HUMAN”. www.merriam-webster.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 31 tháng 3 năm 2021.
  5. ↑ Spamer EE (1999). “Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758”. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia. 149: 109–114. ISSN 0097-3157. JSTOR 4065043.
  6. ↑ Shorto, Harry (2006). Sidwell, Paul (biên tập). A Mon-Khmer Comparative Dictionary. Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Đại học Quốc gia Úc. Có thể tra khảo trực tiếp trên Project Sealang: Từ điển So sánh Mon-Khmer SEAlang
  7. ↑ OED, s.v. "human."
  8. ↑ “Man”. Merriam-Webster Dictionary. Lưu trữ bản gốc ngày 22 tháng 9 năm 2017. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2017. Definition 2: a man belonging to a particular category (as by birth, residence, membership, or occupation) —usually used in combination
  9. ↑ Tuttle RH (4 tháng 10 năm 2018). “Hominoidea: conceptual history”. Trong Trevathan W, Cartmill M, Dufour D, Larsen C (biên tập). International Encyclopedia of Biological Anthropology (bằng tiếng Anh). Hoboken, New Jersey, United States: John Wiley & Sons, Inc. tr. 1–2. doi:10.1002/9781118584538.ieba0246. ISBN 978-1-118-58442-2. S2CID 240125199. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2021.
  10. ↑ Tattersall I, Schwartz J (2009). “Evolution of the Genus Homo”. Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 37 (1): 67–92. Bibcode:2009AREPS..37...67T. doi:10.1146/annurev.earth.031208.100202.
  11. ↑ Goodman M, Tagle DA, Fitch DH, Bailey W, Czelusniak J, Koop BF, và đồng nghiệp (tháng 3 năm 1990). “Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids”. Journal of Molecular Evolution. 30 (3): 260–6. Bibcode:1990JMolE..30..260G. doi:10.1007/BF02099995. PMID 2109087. S2CID 2112935.
  12. ↑ Ruvolo M (tháng 3 năm 1997). “Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets”. Molecular Biology and Evolution. 14 (3): 248–65. doi:10.1093/oxfordjournals.molbev.a025761. PMID 9066793.
  13. ↑ Brahic C (2012). “Our True Dawn”. New Scientist. 216 (2892): 34–37. Bibcode:2012NewSc.216...34B. doi:10.1016/S0262-4079(12)63018-8.
  14. ↑ MacAndrew A. “Human Chromosome 2 is a fusion of two ancestral chromosomes”. Evolution pages. Bản gốc lưu trữ ngày 9 tháng 8 năm 2011. Truy cập ngày 18 tháng 5 năm 2006.
  15. ↑ McNulty, Kieran P. (2016). “Hominin Taxonomy and Phylogeny: What's In A Name?”. Nature Education Knowledge (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 11 tháng 6 năm 2022.
  16. ↑ Strait DS (tháng 9 năm 2010). “The Evolutionary History of the Australopiths”. Evolution: Education and Outreach (bằng tiếng Anh). 3 (3): 341–352. doi:10.1007/s12052-010-0249-6. ISSN 1936-6434. S2CID 31979188.
  17. ↑ Dunsworth HM (tháng 9 năm 2010). “Origin of the Genus Homo”. Evolution: Education and Outreach (bằng tiếng Anh). 3 (3): 353–366. doi:10.1007/s12052-010-0247-8. ISSN 1936-6434. S2CID 43116946.
  18. ↑ Kimbel WH, Villmoare B (tháng 7 năm 2016). “From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't”. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 371 (1698): 20150248. doi:10.1098/rstb.2015.0248. PMC 4920303. PMID 27298460. S2CID 20267830.
  19. 1 2 Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, và đồng nghiệp (tháng 3 năm 2015). “Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia”. Science. 347 (6228): 1352–1355. Bibcode:2015Sci...347.1352V. doi:10.1126/science.aaa1343. PMID 25739410.
  20. ↑ Zhu Z, Dennell R, Huang W, Wu Y, Qiu S, Yang S, và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2018). “Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago”. Nature. 559 (7715): 608–612. Bibcode:2018Natur.559..608Z. doi:10.1038/s41586-018-0299-4. PMID 29995848. S2CID 49670311.
  21. ↑ Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, và đồng nghiệp (tháng 6 năm 2017). “New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens” (PDF). Nature. 546 (7657): 289–292. Bibcode:2017Natur.546..289H. doi:10.1038/nature22336. PMID 28593953.
  22. ↑ “Out of Africa Revisited”. Science (This Week in Science). 308 (5724): 921. 13 tháng 5 năm 2005. doi:10.1126/science.308.5724.921g. ISSN 0036-8075. S2CID 220100436.
  23. ↑ Stringer C (tháng 6 năm 2003). “Human evolution: Out of Ethiopia”. Nature. 423 (6941): 692–3, 695. Bibcode:2003Natur.423..692S. doi:10.1038/423692a. PMID 12802315. S2CID 26693109.
  24. ↑ Johanson D (tháng 5 năm 2001). “Origins of Modern Humans: Multiregional or Out of Africa?”. actionbioscience. Washington, DC: American Institute of Biological Sciences. Truy cập ngày 23 tháng 11 năm 2009.
  25. ↑ Marean, Curtis; và đồng nghiệp (2007). “Early human use of marine resources and pigment in South Africa during the Middle Pleistocene”. Nature. 449 (7164): 905–908. Bibcode:2007Natur.449..905M. doi:10.1038/nature06204. PMID 17943129. S2CID 4387442.
  26. ↑ Brooks AS, Yellen JE, Potts R, Behrensmeyer AK, Deino AL, Leslie DE, Ambrose SH, Ferguson JR, d'Errico F, Zipkin AM, Whittaker S, Post J, Veatch EG, Foecke K, Clark JB (2018). “Long-distance stone transport and pigment use in the earliest Middle Stone Age”. Science. 360 (6384): 90–94. Bibcode:2018Sci...360...90B. doi:10.1126/science.aao2646. PMID 29545508.
  27. ↑ Posth C, Renaud G, Mittnik A, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, và đồng nghiệp (tháng 3 năm 2016). “Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe”. Current Biology. 26 (6): 827–33. doi:10.1016/j.cub.2016.01.037. hdl:2440/114930. PMID 26853362. S2CID 140098861.
  28. ↑ Karmin M, Saag L, Vicente M, Wilson Sayres MA, Järve M, Talas UG, và đồng nghiệp (tháng 4 năm 2015). “A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture”. Genome Research. 25 (4): 459–66. doi:10.1101/gr.186684.114. PMC 4381518. PMID 25770088.
  29. 1 2 Armitage SJ, Jasim SA, Marks AE, Parker AG, Usik VI, Uerpmann HP (tháng 1 năm 2011). “The southern route "out of Africa": evidence for an early expansion of modern humans into Arabia”. Science. 331 (6016): 453–6. Bibcode:2011Sci...331..453A. doi:10.1126/science.1199113. PMID 21273486. S2CID 20296624. Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 4 năm 2011. Truy cập ngày 1 tháng 5 năm 2011.
  30. 1 2 Rincon P (27 tháng 1 năm 2011). “Humans 'left Africa much earlier'”. BBC News. Bản gốc lưu trữ ngày 9 tháng 8 năm 2012.
  31. ↑ Lowe DJ (2008). “Polynesian settlement of New Zealand and the impacts of volcanism on early Maori society: an update” (PDF). University of Waikato. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 22 tháng 5 năm 2010. Truy cập ngày 29 tháng 4 năm 2010.
  32. ↑ Appenzeller T (tháng 5 năm 2012). “Human migrations: Eastern odyssey”. Nature. 485 (7396): 24–6. Bibcode:2012Natur.485...24A. doi:10.1038/485024a. PMID 22552074.
  33. 1 2 Reich D, Green RE, Kircher M, Krause J, Patterson N, Durand EY, và đồng nghiệp (tháng 12 năm 2010). “Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia”. Nature. 468 (7327): 1053–60. Bibcode:2010Natur.468.1053R. doi:10.1038/nature09710. hdl:10230/25596. PMC 4306417. PMID 21179161.
  34. ↑ Hammer MF (tháng 5 năm 2013). “Human Hybrids” (PDF). Scientific American. 308 (5): 66–71. Bibcode:2013SciAm.308e..66H. doi:10.1038/scientificamerican0513-66. PMID 23627222. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 24 tháng 8 năm 2018.
  35. ↑ Yong E (tháng 7 năm 2011). “Mosaic humans, the hybrid species”. New Scientist. 211 (2823): 34–38. Bibcode:2011NewSc.211...34Y. doi:10.1016/S0262-4079(11)61839-3.
  36. ↑ Ackermann RR, Mackay A, Arnold ML (tháng 10 năm 2015). “The Hybrid Origin of "Modern" Humans”. Evolutionary Biology. 43 (1): 1–11. doi:10.1007/s11692-015-9348-1. S2CID 14329491.
  37. ↑ Noonan JP (tháng 5 năm 2010). “Neanderthal genomics and the evolution of modern humans”. Genome Research. 20 (5): 547–53. doi:10.1101/gr.076000.108. PMC 2860157. PMID 20439435.
  38. ↑ Abi-Rached L, Jobin MJ, Kulkarni S, McWhinnie A, Dalva K, Gragert L, và đồng nghiệp (tháng 10 năm 2011). “The shaping of modern human immune systems by multiregional admixture with archaic humans”. Science. 334 (6052): 89–94. Bibcode:2011Sci...334...89A. doi:10.1126/science.1209202. PMC 3677943. PMID 21868630.
  39. ↑ Garcea E (4 tháng 7 năm 2013). Hunter-Gatherers of the Nile Valley and the Sahara Before 12,000 Years Ago. Oxford University Press. doi:10.1093/oxfordhb/9780199569885.013.0029.
  40. ↑ Colledge S, Conolly J, Dobney K, Manning K, Shennan S (2013). Origins and Spread of Domestic Animals in Southwest Asia and Europe. Walnut Creek: Left Coast Press. tr. 13–17. ISBN 978-1-61132-324-5. OCLC 855969933.
  41. ↑ Scanes CG (tháng 1 năm 2018). “The Neolithic Revolution, Animal Domestication, and Early Forms of Animal Agriculture”. Trong Scanes CG, Toukhsati SR (biên tập). Animals and Human Society. tr. 103–131. doi:10.1016/B978-0-12-805247-1.00006-X. ISBN 9780128052471.
  42. ↑ He K, Lu H, Zhang J, Wang C, Huan X (7 tháng 6 năm 2017). “Prehistoric evolution of the dualistic structure mixed rice and millet farming in China”. The Holocene. 27 (12): 1885–1898. Bibcode:2017Holoc..27.1885H. doi:10.1177/0959683617708455. S2CID 133660098.
  43. ↑ Lu H, Zhang J, Liu KB, Wu N, Li Y, Zhou K, và đồng nghiệp (tháng 5 năm 2009). “Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 106 (18): 7367–72. Bibcode:2009PNAS..106.7367L. doi:10.1073/pnas.0900158106. PMC 2678631. PMID 19383791.
  44. ↑ Denham TP, Haberle SG, Lentfer C, Fullagar R, Field J, Therin M, và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2003). “Origins of agriculture at Kuk Swamp in the highlands of New Guinea”. Science. 301 (5630): 189–93. doi:10.1126/science.1085255. PMID 12817084. S2CID 10644185.
  45. ↑ Scarcelli N, Cubry P, Akakpo R, Thuillet AC, Obidiegwu J, Baco MN, và đồng nghiệp (tháng 5 năm 2019). “Yam genomics supports West Africa as a major cradle of crop domestication”. Science Advances. 5 (5): eaaw1947. Bibcode:2019SciA....5.1947S. doi:10.1126/sciadv.aaw1947. PMC 6527260. PMID 31114806.
  46. ↑ Winchell F (tháng 10 năm 2017). “Evidence for Sorghum Domestication in Fourth Millennium BC Eastern Sudan: Spikelet Morphology from Ceramic Impressions of the Butana Group” (PDF). Current Anthropology. 58 (5): 673–683. doi:10.1086/693898. S2CID 149402650.
  47. ↑ Manning K (tháng 2 năm 2011). “4500-Year old domesticated pearl millet (Pennisetum glaucum) from the Tilemsi Valley, Mali: new insights into an alternative cereal domestication pathway”. Journal of Archaeological Science. 38 (2): 312–322. doi:10.1016/j.jas.2010.09.007.
  48. ↑ Noble TF, Strauss B, Osheim D, Neuschel K, Accamp E (2013). Cengage Advantage Books: Western Civilization: Beyond Boundaries. ISBN 978-1-285-66153-7. Truy cập ngày 11 tháng 7 năm 2015.
  49. ↑ Spielvogel J (1 tháng 1 năm 2014). Western Civilization: Volume A: To 1500. Cenpage Learning. ISBN 978-1-285-98299-1. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 9 năm 2015. Truy cập ngày 11 tháng 7 năm 2015.
  50. ↑ Thornton B (2002). Greek Ways: How the Greeks Created Western Civilization. San Francisco, CA: Encounter Books. tr. 1–14. ISBN 978-1-893554-57-3.
  51. ↑ Garfinkle SJ, Bang PF, Scheidel W (1 tháng 2 năm 2013). Bang PF, Scheidel W (biên tập). Ancient Near Eastern City-States. The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean (bằng tiếng Anh). doi:10.1093/oxfordhb/9780195188318.001.0001. ISBN 9780195188318. Truy cập ngày 16 tháng 4 năm 2021.
  52. ↑ Woods C (28 tháng 2 năm 2020). “The Emergence of Cuneiform Writing”. Trong Hasselbach-Andee R (biên tập). A Companion to Ancient Near Eastern Languages (bằng tiếng Anh) (ấn bản 1). Wiley. tr. 27–46. doi:10.1002/9781119193814.ch2. ISBN 978-1-119-19329-6. S2CID 216180781.
  53. ↑ Robinson A (tháng 10 năm 2015). “Ancient civilization: Cracking the Indus script”. Nature. 526 (7574): 499–501. Bibcode:2015Natur.526..499R. doi:10.1038/526499a. PMID 26490603. S2CID 4458743.
  54. ↑ Crawford H (2013). “Trade in the Sumerian world”. The Sumerian World. Routledge. tr. 447–61. ISBN 978-1-136-21911-5.
  55. ↑ Bodnár M (2018). “Prehistoric innovations: Wheels and wheeled vehicles”. Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae (bằng tiếng Anh). 69 (2): 271–298. doi:10.1556/072.2018.69.2.3. ISSN 0001-5210. S2CID 115685157.
  56. ↑ Pryor FL (1985). “The Invention of the Plow”. Comparative Studies in Society and History. 27 (4): 727–743. doi:10.1017/S0010417500011749. ISSN 0010-4175. JSTOR 178600. S2CID 144840498.
  57. ↑ Carter R (2012). “19. Watercraft”. Trong Potts DT (biên tập). A companion to the archaeology of the ancient Near East. Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell. tr. 347–354. ISBN 978-1-4051-8988-0. Lưu trữ bản gốc ngày 28 tháng 4 năm 2015. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2014.
  58. ↑ Pedersen O (1993). “Science Before the Greeks”. Early physics and astronomy: A historical introduction. CUP Archive. tr. 1. ISBN 978-0-521-40340-5.
  59. ↑ Robson E (2008). Mathematics in ancient Iraq: A social history. Princeton University Press. tr. xxi.
  60. ↑ Edwards JF (2003). “Building the Great Pyramid: Probable Construction Methods Employed at Giza”. Technology and Culture. 44 (2): 340–354. doi:10.1353/tech.2003.0063. ISSN 0040-165X. JSTOR 25148110. S2CID 109998651.
  61. ↑ Voosen P (tháng 8 năm 2018). “New geological age comes under fire”. Science. 361 (6402): 537–538. Bibcode:2018Sci...361..537V. doi:10.1126/science.361.6402.537. PMID 30093579. S2CID 51954326.
  62. ↑ Saggs HW (2000). Babylonians. Univ of California Press. tr. 7. ISBN 978-0-520-20222-1.
  63. ↑ Sassaman KE (1 tháng 12 năm 2005). “Poverty Point as Structure, Event, Process”. Journal of Archaeological Method and Theory (bằng tiếng Anh). 12 (4): 335–364. doi:10.1007/s10816-005-8460-4. ISSN 1573-7764. S2CID 53393440.
  64. ↑ Lazaridis I, Mittnik A, Patterson N, Mallick S, Rohland N, Pfrengle S, và đồng nghiệp (tháng 8 năm 2017). “Genetic origins of the Minoans and Mycenaeans”. Nature. 548 (7666): 214–218. Bibcode:2017Natur.548..214L. doi:10.1038/nature23310. PMC 5565772. PMID 28783727.
  65. ↑ Keightley DN (1999). “The Shang: China's first historical dynasty”. Trong Loewe M, Shaughnessy EL (biên tập). The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 BC. Cambridge University Press. tr. 232–291. ISBN 978-0-521-47030-8.
  66. ↑ Kaniewski D, Guiot J, van Campo E (2015). “Drought and societal collapse 3200 years ago in the Eastern Mediterranean: a review”. WIREs Climate Change. 6 (4): 369–382. doi:10.1002/wcc.345. S2CID 128460316.
  67. ↑ Drake BL (1 tháng 6 năm 2012). “The influence of climatic change on the Late Bronze Age Collapse and the Greek Dark Ages”. Journal of Archaeological Science. 39 (6): 1862–1870. doi:10.1016/j.jas.2012.01.029.
  68. ↑ Wells PS (2011). “The Iron Age”. Trong Milisauskas S (biên tập). European Prehistory: A Survey. Interdisciplinary Contributions to Archaeology (bằng tiếng Anh). New York, NY: Springer. tr. 405–460. doi:10.1007/978-1-4419-6633-9_11. ISBN 978-1-4419-6633-9.
  69. ↑ Hughes-Warrington M (2018). “Sense and non-sense in Ancient Greek histories”. History as Wonder: Beginning with Historiography. United Kingdom: Taylor & Francis. ISBN 978-0-429-76315-1.
  70. ↑ Beard M (2 tháng 10 năm 2015). “Why ancient Rome matters to the modern world”. The Guardian (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 17 tháng 4 năm 2021.
  71. ↑ Vidergar AB (11 tháng 6 năm 2015). “Stanford scholar debunks long-held beliefs about economic growth in ancient Greece”. Stanford University (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 17 tháng 4 năm 2021.
  72. ↑ Inomata T, Triadan D, Vázquez López VA, Fernandez-Diaz JC, Omori T, Méndez Bauer MB, và đồng nghiệp (tháng 6 năm 2020). “Monumental architecture at Aguada Fénix and the rise of Maya civilization”. Nature. 582 (7813): 530–533. Bibcode:2020Natur.582..530I. doi:10.1038/s41586-020-2343-4. PMID 32494009. S2CID 219281856.
  73. ↑ Milbrath S (tháng 3 năm 2017). “The Role of Solar Observations in Developing the Preclassic Maya Calendar”. Latin American Antiquity (bằng tiếng Anh). 28 (1): 88–104. doi:10.1017/laq.2016.4. ISSN 1045-6635. S2CID 164417025.
  74. ↑ Benoist A, Charbonnier J, Gajda I (2016). “Investigating the eastern edge of the kingdom of Aksum: architecture and pottery from Wakarida”. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies. 46: 25–40. ISSN 0308-8421. JSTOR 45163415.
  75. ↑ Farazmand A (1 tháng 1 năm 1998). “Administration of the Persian achaemenid world-state empire: implications for modern public administration”. International Journal of Public Administration. 21 (1): 25–86. doi:10.1080/01900699808525297. ISSN 0190-0692.
  76. ↑ Ingalls DH (1976). “Kālidāsa and the Attitudes of the Golden Age”. Journal of the American Oriental Society. 96 (1): 15–26. doi:10.2307/599886. ISSN 0003-0279. JSTOR 599886.
  77. ↑ Xie J (2020). “Pillars of Heaven: The Symbolic Function of Column and Bracket Sets in the Han Dynasty”. Architectural History (bằng tiếng Anh). 63: 1–36. doi:10.1017/arh.2020.1. ISSN 0066-622X. S2CID 229716130.
  78. ↑ Marx W, Haunschild R, Bornmann L (2018). “Climate and the Decline and Fall of the Western Roman Empire: A Bibliometric View on an Interdisciplinary Approach to Answer a Most Classic Historical Question”. Climate (bằng tiếng Anh). 6 (4): 90. doi:10.3390/cli6040090.
  79. ↑ Brooke JH, Numbers RL biên tập (2011). Science and Religion Around the World. New York: Oxford University Press. tr. 72. ISBN 978-0-195-32819-6.
  80. ↑ Renima A, Tiliouine H, Estes RJ (2016). “The Islamic Golden Age: A Story of the Triumph of the Islamic Civilization”. Trong Tiliouine H, Estes RJ (biên tập). The State of Social Progress of Islamic Societies: Social, Economic, Political, and Ideological Challenges. International Handbooks of Quality-of-Life (bằng tiếng Anh). Cham: Springer International Publishing. tr. 25–52. doi:10.1007/978-3-319-24774-8_2. ISBN 978-3-319-24774-8.
  81. ↑ Vidal-Nanquet P (1987). The Harper Atlas of World History. Harper & Row Publishers. tr. 76.
  82. ↑ Asbridge T (2012). “Introduction: The world of the crusades”. The Crusades: The War for the Holy Land. Simon and Schuster. ISBN 978-1849837705.
  83. ↑ Adam King (2002). “Mississippian Period: Overview”. New Georgia Encyclopedia. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 8 năm 2009. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2009.
  84. ↑ Conrad G, Demarest AA (1984). Religion and Empire: The Dynamics of Aztec and Inca Expansionism. Cambridge University Press. tr. 2. ISBN 0521318963.
  85. ↑ May T (2013). The Mongol Conquests in World History. Reaktion Books. tr. 7. ISBN 978-1-86189-971-2.
  86. ↑ Canós-Donnay S (25 tháng 2 năm 2019). “The Empire of Mali”. Oxford Research Encyclopedia of African History (bằng tiếng Anh). Oxford University Press. doi:10.1093/acrefore/9780190277734.013.266. ISBN 978-0-19-027773-4. Truy cập ngày 7 tháng 5 năm 2021.
  87. ↑ Canela SA, Graves MW. “The Tongan Maritime Expansion: A Case in the Evolutionary Ecology of Social Complexity”. Asian Perspectives. 37 (2): 135–164.
  88. ↑ “World”. The World Factbook. CIA. 17 tháng 5 năm 2016. Truy cập ngày 2 tháng 10 năm 2016.
  89. ↑ “World Population Prospects: The 2017 Revision” (PDF). United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. 2017. tr. 2&17.
  90. ↑ “The World's Cities in 2018” (PDF). Liên Hợp Quốc.
  91. ↑ Rector RK (2016). The Early River Valley Civilizations . New York, NY. tr. 10. ISBN 978-1-4994-6329-3. OCLC 953735302.
  92. ↑ “How People Modify the Environment” (PDF). Westerville City School District. Truy cập ngày 13 tháng 3 năm 2019.
  93. ↑ “Natural disasters and the urban poor” (PDF). World Bank. tháng 10 năm 2003. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 9 tháng 8 năm 2017.
  94. ↑ Habitat UN (2013). The state of the world's cities 2012 / prosperity of cities. [London]: Routledge. tr. x. ISBN 978-1-135-01559-6. OCLC 889953315.
  95. 1 2 3 Piantadosi CA (2003). The biology of human survival : life and death in extreme environments. Oxford: Oxford University Press. tr. 2–3. ISBN 978-0-19-974807-5. OCLC 70215878.
  96. ↑ O'Neil D. “Human Biological Adaptability; Overview”. Palomar College. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 3 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  97. ↑ “Population distribution and density”. BBC. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 6 năm 2017. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2017.
  98. ↑ Bunn SE, Arthington AH (tháng 10 năm 2002). “Basic principles and ecological consequences of altered flow regimes for aquatic biodiversity”. Environmental Management. 30 (4): 492–507. doi:10.1007/s00267-002-2737-0. hdl:10072/6758. PMID 12481916. S2CID 25834286.
  99. 1 2 Heim BE (1990–1991). “Exploring the Last Frontiers for Mineral Resources: A Comparison of International Law Regarding the Deep Seabed, Outer Space, and Antarctica”. Vanderbilt Journal of Transnational Law. 23: 819.
  100. ↑ “Mission to Mars: Mars Science Laboratory Curiosity Rover”. Jet Propulsion Laboratory. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 8 năm 2015. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2015.
  101. ↑ “Touchdown! Rosetta's Philae probe lands on comet”. European Space Agency. 12 tháng 11 năm 2014. Lưu trữ bản gốc ngày 22 tháng 8 năm 2015. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2015.
  102. ↑ “NEAR-Shoemaker”. NASA. Lưu trữ bản gốc ngày 26 tháng 8 năm 2015. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2015.
  103. ↑ Kraft R (11 tháng 12 năm 2010). “JSC celebrates ten years of continuous human presence aboard the International Space Station”. JSC Features. Johnson Space Center. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 2 năm 2012. Truy cập ngày 13 tháng 2 năm 2012.
  104. 1 2 Bar-On YM, Phillips R, Milo R (tháng 6 năm 2018). “The biomass distribution on Earth”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 115 (25): 6506–6511. doi:10.1073/pnas.1711842115. PMC 6016768. PMID 29784790.
  105. ↑ Tellier LN (2009). Urban world history: an economic and geographical perspective. tr. 26. ISBN 978-2-7605-1588-8.
  106. ↑ Thomlinson R (1975). Demographic problems; controversy over population control (ấn bản 2). Ecino, California: Dickenson Pub. Co. ISBN 978-0-8221-0166-6.
  107. ↑ Harl KW (1998). “Population estimates of the Roman Empire”. Tulane.edu. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 5 năm 2016. Truy cập ngày 8 tháng 12 năm 2012.
  108. ↑ Zietz BP, Dunkelberg H (tháng 2 năm 2004). “The history of the plague and the research on the causative agent Yersinia pestis”. International Journal of Hygiene and Environmental Health. 207 (2): 165–78. doi:10.1078/1438-4639-00259. PMC 7128933. PMID 15031959.
  109. ↑ “World's population reaches six billion”. BBC News. 5 tháng 8 năm 1999. Lưu trữ bản gốc ngày 15 tháng 4 năm 2008. Truy cập ngày 5 tháng 2 năm 2008.
  110. ↑ “World Population: 2020 Overview | YaleGlobal Online”. yaleglobal.yale.edu. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2021.
  111. 1 2 “68% of the world population projected to live in urban areas by 2050, says UN”. United Nations Department of Economic and Social Affairs (DESA) (bằng tiếng Anh). 16 tháng 5 năm 2018. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2021.
  112. ↑ Duhart DT (tháng 10 năm 2000). Urban, Suburban, and Rural Victimization, 1993–98 (PDF). U.S. Department of Justice, Bureau of Justice Statistics. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2006.
  113. ↑ Roopnarine PD (tháng 3 năm 2014). “Humans are apex predators”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 111 (9): E796. Bibcode:2014PNAS..111E.796R. doi:10.1073/pnas.1323645111. PMC 3948303. PMID 24497513.
  114. 1 2 Stokstad E (5 tháng 5 năm 2019). “Landmark analysis documents the alarming global decline of nature”. Science (bằng tiếng Anh). AAAS. Truy cập ngày 9 tháng 5 năm 2021. For the first time at a global scale, the report has ranked the causes of damage. Topping the list, changes in land use—principally agriculture—that have destroyed habitat. Second, hunting and other kinds of exploitation. These are followed by climate change, pollution, and invasive species, which are being spread by trade and other activities. Climate change will likely overtake the other threats in the next decades, the authors note. Driving these threats are the growing human population, which has doubled since 1970 to 7.6 billion, and consumption. (Per capita of use of materials is up 15% over the past 5 decades.)
  115. ↑ Pimm S, Raven P, Peterson A, Sekercioglu CH, Ehrlich PR (tháng 7 năm 2006). “Human impacts on the rates of recent, present, and future bird extinctions”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 103 (29): 10941–6. Bibcode:2006PNAS..10310941P. doi:10.1073/pnas.0604181103. PMC 1544153. PMID 16829570.* Barnosky AD, Koch PL, Feranec RS, Wing SL, Shabel AB (tháng 10 năm 2004). “Assessing the causes of late Pleistocene extinctions on the continents”. Science. 306 (5693): 70–5. Bibcode:2004Sci...306...70B. CiteSeerX 10.1.1.574.332. doi:10.1126/science.1101476. PMID 15459379. S2CID 36156087.
  116. ↑ “Climate Change 2001: Working Group I: The Scientific Basis”. grida.no/. Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 6 năm 2007. Truy cập ngày 30 tháng 5 năm 2007.
  117. ↑ Lewis OT (tháng 1 năm 2006). “Climate change, species-area curves and the extinction crisis”. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 361 (1465): 163–71. doi:10.1098/rstb.2005.1712. PMC 1831839. PMID 16553315.
  118. ↑ Roza G (2007). Inside the human body : using scientific and exponential notation. New York: Rosen Pub. Group's PowerKids Press. tr. 21. ISBN 978-1-4042-3362-1.
  119. ↑ “Human Anatomy”. Inner Body. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  120. ↑ Collins D (1976). The Human Revolution: From Ape to Artist. tr. 208. ISBN 978-0714816760.
  121. ↑ Marks JM (2001). Human Biodiversity: Genes, Race, and History (bằng tiếng Anh). Transaction Publishers. tr. 16. ISBN 978-0-202-36656-2.
  122. 1 2 O'Neil D. “Humans”. Primates. Palomar College. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  123. ↑ “How to be Human: The reason we are so scarily hairy”. New Scientist. 2017. Truy cập ngày 29 tháng 4 năm 2020.
  124. ↑ Sandel AA (tháng 9 năm 2013). “Brief communication: Hair density and body mass in mammals and the evolution of human hairlessness”. American Journal of Physical Anthropology. 152 (1): 145–50. doi:10.1002/ajpa.22333. hdl:2027.42/99654. PMID 23900811.
  125. ↑ Kirchweger G (2 tháng 2 năm 2001). “The Biology of Skin Color: Black and White”. Evolution: Library. PBS. Lưu trữ bản gốc ngày 16 tháng 2 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  126. ↑ Roser M, Appel C, Ritchie H (8 tháng 10 năm 2013). “Human Height”. Our World in Data.
  127. ↑ “Senior Citizens Do Shrink – Just One of the Body Changes of Aging”. News. Senior Journal. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 2 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  128. ↑ Bogin B, Rios L (tháng 9 năm 2003). “Rapid morphological change in living humans: implications for modern human origins”. Comparative Biochemistry and Physiology. Part A, Molecular & Integrative Physiology. 136 (1): 71–84. doi:10.1016/S1095-6433(02)00294-5. PMID 14527631.
  129. ↑ “Human weight”. Articleworld.org. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 12 năm 2011. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2011.
  130. ↑ Schlessingerman A (2003). “Mass Of An Adult”. The Physics Factbook: An Encyclopedia of Scientific Essays. Lưu trữ bản gốc ngày 1 tháng 1 năm 2018. Truy cập ngày 31 tháng 12 năm 2017.
  131. ↑ Kushner R (2007). Treatment of the Obese Patient (Contemporary Endocrinology). Totowa, NJ: Humana Press. tr. 158. ISBN 978-1-59745-400-1. Truy cập ngày 5 tháng 4 năm 2009.
  132. ↑ Adams JP, Murphy PG (tháng 7 năm 2000). “Obesity in anaesthesia and intensive care”. British Journal of Anaesthesia. 85 (1): 91–108. doi:10.1093/bja/85.1.91. PMID 10927998.
  133. ↑ Lombardo MP, Deaner RO (tháng 3 năm 2018). “Born to Throw: The Ecological Causes that Shaped the Evolution of Throwing In Humans”. The Quarterly Review of Biology (bằng tiếng Anh). 93 (1): 1–16. doi:10.1086/696721. ISSN 0033-5770. S2CID 90757192.
  134. ↑ Parker-Pope T (27 tháng 10 năm 2009). “The Human Body Is Built for Distance”. The New York Times. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 11 năm 2015.
  135. ↑ John B. “What is the role of sweating glands in balancing body temperature when running a marathon?”. Livestrong.com. Lưu trữ bản gốc ngày 31 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  136. ↑ Therman E (1980). Human Chromosomes: Structure, Behavior, Effects. Springer US. tr. 112–24. doi:10.1007/978-1-4684-0107-3. ISBN 978-1-4684-0109-7. S2CID 36686283.
  137. ↑ Edwards JH, Dent T, Kahn J (tháng 6 năm 1966). “Monozygotic twins of different sex”. Journal of Medical Genetics. 3 (2): 117–23. doi:10.1136/jmg.3.2.117. PMC 1012913. PMID 6007033.
  138. ↑ Machin GA (tháng 1 năm 1996). “Some causes of genotypic and phenotypic discordance in monozygotic twin pairs”. American Journal of Medical Genetics. 61 (3): 216–28. doi:10.1002/(SICI)1096-8628(19960122)61:3<216::AID-AJMG5>3.0.CO;2-S. PMID 8741866.
  139. ↑ Jonsson H, Magnusdottir E, Eggertsson HP, Stefansson OA, Arnadottir GA, Eiriksson O, và đồng nghiệp (tháng 1 năm 2021). “Differences between germline genomes of monozygotic twins”. Nature Genetics. 53 (1): 27–34. doi:10.1038/s41588-020-00755-1. PMID 33414551. S2CID 230986741.
  140. ↑ “Genetic – Understanding Human Genetic Variation”. Human Genetic Variation. National Institute of Health (NIH). Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 8 năm 2013. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2013. Between any two humans, the amount of genetic variation—biochemical individuality—is about 0.1%.
  141. ↑ Levy S, Sutton G, Ng PC, Feuk L, Halpern AL, Walenz BP, và đồng nghiệp (tháng 9 năm 2007). “The diploid genome sequence of an individual human”. PLOS Biology. 5 (10): e254. doi:10.1371/journal.pbio.0050254. PMC 1964779. PMID 17803354.
  142. ↑ Race, Ethnicity, and Genetics Working Group (tháng 10 năm 2005). “The use of racial, ethnic, and ancestral categories in human genetics research”. American Journal of Human Genetics. 77 (4): 519–32. doi:10.1086/491747. PMC 1275602. PMID 16175499.
  143. ↑ “Chimps show much greater genetic diversity than humans”. Media. University of Oxford. Bản gốc lưu trữ ngày 18 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2013.
  144. ↑ Harpending HC, Batzer MA, Gurven M, Jorde LB, Rogers AR, Sherry ST (tháng 2 năm 1998). “Genetic traces of ancient demography”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 95 (4): 1961–7. Bibcode:1998PNAS...95.1961H. doi:10.1073/pnas.95.4.1961. PMC 19224. PMID 9465125.
  145. ↑ Jorde LB, Rogers AR, Bamshad M, Watkins WS, Krakowiak P, Sung S, và đồng nghiệp (tháng 4 năm 1997). “Microsatellite diversity and the demographic history of modern humans”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 94 (7): 3100–3. Bibcode:1997PNAS...94.3100J. doi:10.1073/pnas.94.7.3100. PMC 20328. PMID 9096352.
  146. ↑ Wade N (7 tháng 3 năm 2007). “Still Evolving, Human Genes Tell New Story”. The New York Times. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 1 năm 2012. Truy cập ngày 13 tháng 2 năm 2012.
  147. ↑ Pennisi E (tháng 2 năm 2001). “The human genome”. Science. 291 (5507): 1177–80. doi:10.1126/science.291.5507.1177. PMID 11233420. S2CID 38355565.
  148. ↑ Rotimi CN, Adeyemo AA (tháng 2 năm 2021). “From one human genome to a complex tapestry of ancestry”. Nature. 590 (7845): 220–221. Bibcode:2021Natur.590..220R. doi:10.1038/d41586-021-00237-2. PMID 33568827. S2CID 231882262.
  149. ↑ Altshuler DM, Gibbs RA, Peltonen L, Altshuler DM, Gibbs RA, Peltonen L, và đồng nghiệp (tháng 9 năm 2010). “Integrating common and rare genetic variation in diverse human populations”. Nature. 467 (7311): 52–8. Bibcode:2010Natur.467...52T. doi:10.1038/nature09298. PMC 3173859. PMID 20811451.
  150. 1 2 Bergström A, McCarthy SA, Hui R, Almarri MA, Ayub Q, Danecek P, và đồng nghiệp (tháng 3 năm 2020). “Insights into human genetic variation and population history from 929 diverse genomes”. Science. 367 (6484): eaay5012. doi:10.1126/science.aay5012. PMC 7115999. PMID 32193295. "Populations in central and southern Africa, the Americas, and Oceania each harbor tens to hundreds of thousands of private, common genetic variants. Most of these variants arose as new mutations rather than through archaic introgression, except in Oceanian populations, where many private variants derive from Denisovan admixture."
  151. ↑ Pertea M, Salzberg SL (2010). “Between a chicken and a grape: estimating the number of human genes”. Genome Biology. 11 (5): 206. doi:10.1186/gb-2010-11-5-206. PMC 2898077. PMID 20441615.
  152. ↑ Cann RL, Stoneking M, Wilson AC (1987). “Mitochondrial DNA and human evolution”. Nature. 325 (6099): 31–6. Bibcode:1987Natur.325...31C. doi:10.1038/325031a0. PMID 3025745. S2CID 4285418.
  153. ↑ Soares P, Ermini L, Thomson N, Mormina M, Rito T, Röhl A, và đồng nghiệp (tháng 6 năm 2009). “Correcting for purifying selection: an improved human mitochondrial molecular clock”. American Journal of Human Genetics. 84 (6): 740–59. doi:10.1016/j.ajhg.2009.05.001. PMC 2694979. PMID 19500773.
  154. ↑ “University of Leeds | News > Technology > New 'molecular clock' aids dating of human migration history”. 20 tháng 8 năm 2017. Bản gốc lưu trữ ngày 20 tháng 8 năm 2017.
  155. ↑ Poznik GD, Henn BM, Yee MC, Sliwerska E, Euskirchen GM, Lin AA, và đồng nghiệp (tháng 8 năm 2013). “Sequencing Y chromosomes resolves discrepancy in time to common ancestor of males versus females”. Science. 341 (6145): 562–5. Bibcode:2013Sci...341..562P. doi:10.1126/science.1237619. PMC 4032117. PMID 23908239.
  156. ↑ Shehan CL (2016). The Wiley Blackwell Encyclopedia of Family Studies, 4 Volume Set (bằng tiếng Anh). John Wiley & Sons. tr. 406. ISBN 978-0-470-65845-1. Lưu trữ bản gốc 10 tháng Chín năm 2017.
  157. ↑ Jukic AM, Baird DD, Weinberg CR, McConnaughey DR, Wilcox AJ (tháng 10 năm 2013). “Length of human pregnancy and contributors to its natural variation”. Human Reproduction. 28 (10): 2848–55. doi:10.1093/humrep/det297. PMC 3777570. PMID 23922246.
  158. ↑ Klossner NJ (2005). Introductory Maternity Nursing. tr. 103. ISBN 978-0-7817-6237-3. The fetal stage is from the beginning of the 9th week after fertilization and continues until birth
  159. ↑ World Health Organization (tháng 11 năm 2014). “Preterm birth Fact sheet N°363”. who.int. Lưu trữ bản gốc 7 Tháng Ba năm 2015. Truy cập 6 Tháng Ba năm 2015.
  160. ↑ Kiserud T, Benachi A, Hecher K, Perez RG, Carvalho J, Piaggio G, Platt LD (tháng 2 năm 2018). “The World Health Organization fetal growth charts: concept, findings, interpretation, and application”. American Journal of Obstetrics and Gynecology. 218 (2S): S619–S629. doi:10.1016/j.ajog.2017.12.010. PMID 29422204. S2CID 46810955.
  161. ↑ “What is the average baby length? Growth chart by month”. www.medicalnewstoday.com (bằng tiếng Anh). 18 tháng 3 năm 2019. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2021.
  162. ↑ Khor GL (tháng 12 năm 2003). “Update on the prevalence of malnutrition among children in Asia”. Nepal Medical College Journal. 5 (2): 113–22. PMID 15024783.
  163. ↑ Rosenberg KR (1992). “The evolution of modern human childbirth”. American Journal of Physical Anthropology (bằng tiếng Anh). 35 (S15): 89–124. doi:10.1002/ajpa.1330350605. ISSN 1096-8644.
  164. 1 2 Pavličev M, Romero R, Mitteroecker P (tháng 1 năm 2020). “Evolution of the human pelvis and obstructed labor: new explanations of an old obstetrical dilemma”. American Journal of Obstetrics and Gynecology. 222 (1): 3–16. doi:10.1016/j.ajog.2019.06.043. PMC 9069416. PMID 31251927. S2CID 195761874.
  165. ↑ Barras C (22 tháng 12 năm 2016). “The real reasons why childbirth is so painful and dangerous”. BBC.
  166. ↑ Kantrowitz B (2 tháng 7 năm 2007). “What Kills One Woman Every Minute of Every Day?”. Newsweek. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 6 năm 2007. A woman dies in childbirth every minute, most often due to uncontrolled bleeding and infection, with the world's poorest women most vulnerable. The lifetime risk is 1 in 16 in sub-Saharan Africa, compared to 1 in 2,800 in developed countries.
  167. ↑ Rush D (tháng 7 năm 2000). “Nutrition and maternal mortality in the developing world”. The American Journal of Clinical Nutrition. 72 (1 Suppl): 212S–240S. doi:10.1093/ajcn/72.1.212S. PMID 10871588.
  168. ↑ Laland KN, Brown G (2011). Sense and Nonsense: Evolutionary Perspectives on Human Behaviour (bằng tiếng Anh). Oxford University Press. tr. 7. ISBN 978-0-19-958696-7.
  169. ↑ Kail RV, Cavanaugh JC (2010). Human Development: A Lifespan View (ấn bản 5). Cengage Learning. tr. 296. ISBN 978-0-495-60037-4.
  170. ↑ Schuiling KD, Likis FE (2016). Women's Gynecologic Health. Jones & Bartlett Learning. tr. 22. ISBN 978-1-284-12501-6. The changes that occur during puberty usually happen in an ordered sequence, beginning with thelarche (breast development) at around age 10 or 11, followed by adrenarche (growth of pubic hair due to androgen stimulation), peak height velocity, and finally menarche (the onset of menses), which usually occurs around age 12 or 13.
  171. ↑ Phillips DC (2014). Encyclopedia of Educational Theory and Philosophy. Sage Publications. tr. 18–19. ISBN 978-1-4833-6475-9. On average, the onset of puberty is about 18 months earlier for girls (usually starting around the age of 10 or 11 and lasting until they are 15 to 17) than for boys (who usually begin puberty at about the age of 11 to 12 and complete it by the age of 16 to 17, on average).
  172. ↑ Mintz S (1993). “Life stages”. Encyclopedia of American Social History. 3: 7–33.
  173. ↑ Soliman A, De Sanctis V, Elalaily R, Bedair S (tháng 11 năm 2014). “Advances in pubertal growth and factors influencing it: Can we increase pubertal growth?”. Indian Journal of Endocrinology and Metabolism. 18 (Suppl 1): S53-62. doi:10.4103/2230-8210.145075. PMC 4266869. PMID 25538878.
  174. ↑ Walker ML, Herndon JG (tháng 9 năm 2008). “Menopause in nonhuman primates?”. Biology of Reproduction. 79 (3): 398–406. doi:10.1095/biolreprod.108.068536. PMC 2553520. PMID 18495681.
  175. ↑ Diamond J (1997). Why is Sex Fun? The Evolution of Human Sexuality. New York City: Basic Books. tr. 167–70. ISBN 978-0-465-03127-6.
  176. ↑ Peccei JS (2001). “Menopause: Adaptation or epiphenomenon?”. Evolutionary Anthropology. 10 (2): 43–57. doi:10.1002/evan.1013. S2CID 1665503.
  177. ↑ Marziali C (7 tháng 12 năm 2010). “Reaching Toward the Fountain of Youth”. USC Trojan Family Magazine. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 12 năm 2010. Truy cập ngày 7 tháng 12 năm 2010.
  178. ↑ Kalben BB (2002). “Why Men Die Younger: Causes of Mortality Differences by Sex”. Society of Actuaries. Lưu trữ bản gốc ngày 1 tháng 7 năm 2013.
  179. ↑ “Life expectancy at birth, female (years)”. World Bank. 2018. Lưu trữ bản gốc ngày 24 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 13 tháng 10 năm 2020.
  180. ↑ “Life expectancy at birth, male (years)”. World Bank. 2018. Lưu trữ bản gốc ngày 24 tháng 2 năm 2021. Truy cập ngày 13 tháng 10 năm 2020.
  181. ↑ Conceição P, và đồng nghiệp (2019). Human Development Report (PDF). United Nations Development Programme. ISBN 978-92-1-126439-5. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 20 tháng 3 năm 2021. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2022.
  182. ↑ “Human Development Report 2019” (PDF) (bằng tiếng Anh). United Nations Development Programme. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 22 tháng 4 năm 2022. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2022.
  183. ↑ “The World Factbook”. U.S. Central Intelligence Agency. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 9 năm 2009. Truy cập ngày 2 tháng 4 năm 2005.
  184. ↑ “Chapter 1: Setting the Scene” (PDF). UNFPA. 2012. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 12 tháng 6 năm 2013. Truy cập ngày 11 tháng 1 năm 2013.
  185. ↑ Haenel H (1989). “Phylogenesis and nutrition”. Die Nahrung. 33 (9): 867–87. PMID 2697806.
  186. ↑ Cordain L (2007). “Implications of Plio-pleistocene diets for modern humans”. Trong Ungar PS (biên tập). Evolution of the human diet: the known, the unknown and the unknowable. tr. 264–65. "Since the evolutionary split between hominins and pongids approximately 7 million years ago, the available evidence shows that all species of hominins ate an omnivorous diet composed of minimally processed, wild-plant, and animal foods.
  187. ↑ American Dietetic Association (tháng 6 năm 2003). “Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets”. Journal of the American Dietetic Association. 103 (6): 748–65. doi:10.1053/jada.2003.50142. PMID 12778049.
  188. ↑ Crittenden AN, Schnorr SL (2017). “Current views on hunter-gatherer nutrition and the evolution of the human diet”. American Journal of Physical Anthropology. 162 (S63): 84–109. doi:10.1002/ajpa.23148. PMID 28105723.
  189. ↑ de Beer H (tháng 3 năm 2004). “Observations on the history of Dutch physical stature from the late-Middle Ages to the present”. Economics and Human Biology. 2 (1): 45–55. doi:10.1016/j.ehb.2003.11.001. PMID 15463992.
  190. ↑ O'Neil D. “Adapting to Climate Extremes”. Human Biological Adaptability. Palomar College. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  191. ↑ Rask-Andersen M, Karlsson T, Ek WE, Johansson Å (tháng 9 năm 2017). “Gene-environment interaction study for BMI reveals interactions between genetic factors and physical activity, alcohol consumption and socioeconomic status”. PLOS Genetics. 13 (9): e1006977. doi:10.1371/journal.pgen.1006977. PMC 5600404. PMID 28873402.
  192. ↑ Beja-Pereira A, Luikart G, England PR, Bradley DG, Jann OC, Bertorelle G, và đồng nghiệp (tháng 12 năm 2003). “Gene-culture coevolution between cattle milk protein genes and human lactase genes”. Nature Genetics. 35 (4): 311–3. doi:10.1038/ng1263. PMID 14634648. S2CID 20415396.
  193. ↑ Hedrick PW (tháng 10 năm 2011). “Population genetics of malaria resistance in humans”. Heredity. 107 (4): 283–304. doi:10.1038/hdy.2011.16. PMC 3182497. PMID 21427751.
  194. ↑ Weatherall DJ (tháng 5 năm 2008). “Genetic variation and susceptibility to infection: the red cell and malaria”. British Journal of Haematology. 141 (3): 276–86. doi:10.1111/j.1365-2141.2008.07085.x. PMID 18410566. S2CID 28191911.
  195. ↑ Shelomi M, Zeuss D (5 tháng 4 năm 2017). “Bergmann's and Allen's Rules in Native European and Mediterranean Phasmatodea”. Frontiers in Ecology and Evolution. 5. doi:10.3389/fevo.2017.00025. ISSN 2296-701X. S2CID 34882477.
  196. ↑ Panesar NS (tháng 9 năm 2008). “Why are the high altitude inhabitants like the Tibetans shorter and lighter?”. Medical Hypotheses. 71 (3): 453–6. doi:10.1016/j.mehy.2008.04.005. PMID 18495367.
  197. ↑ Ilardo MA, Moltke I, Korneliussen TS, Cheng J, Stern AJ, Racimo F, và đồng nghiệp (tháng 4 năm 2018). “Physiological and Genetic Adaptations to Diving in Sea Nomads”. Cell. 173 (3): 569–580.e15. doi:10.1016/j.cell.2018.03.054. PMID 29677510.
  198. ↑ Rogers AR, Iltis D, Wooding S (2004). “Genetic variation at the MC1R locus and the time since loss of human body hair”. Current Anthropology. 45 (1): 105–08. doi:10.1086/381006. S2CID 224795768.
  199. 1 2 Roberts D (2011). Fatal Invention. London, New York: The New Press.
  200. ↑ Nina J (2004). “The evolution of human skin and skin color”. Annual Review of Anthropology. 33: 585–623. doi:10.1146/annurev.anthro.33.070203.143955.
  201. ↑ Jablonski NG, Chaplin G (tháng 5 năm 2010). “Colloquium paper: human skin pigmentation as an adaptation to UV radiation”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 107 (Supplement_2): 8962–8. Bibcode:2010PNAS..107.8962J. doi:10.1073/pnas.0914628107. PMC 3024016. PMID 20445093.
  202. ↑ Jablonski NG, Chaplin G (tháng 7 năm 2000). “The evolution of human skin coloration” (PDF). Journal of Human Evolution. 39 (1): 57–106. doi:10.1006/jhev.2000.0403. PMID 10896812. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 14 tháng 1 năm 2012.
  203. ↑ Harding RM, Healy E, Ray AJ, Ellis NS, Flanagan N, Todd C, và đồng nghiệp (tháng 4 năm 2000). “Evidence for variable selective pressures at MC1R”. American Journal of Human Genetics. 66 (4): 1351–61. doi:10.1086/302863. PMC 1288200. PMID 10733465.
  204. ↑ Robin A (1991). Biological Perspectives on Human Pigmentation. Cambridge: Cambridge University Press.
  205. ↑ “The Science Behind the Human Genome Project”. Human Genome Project. US Department of Energy. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013. Almost all (99.9%) nucleotide bases are exactly the same in all people.
  206. ↑ O'Neil D. “Ethnicity and Race: Overview”. Palomar College. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  207. ↑ Keita SO, Kittles RA, Royal CD, Bonney GE, Furbert-Harris P, Dunston GM, Rotimi CN (tháng 11 năm 2004). “Conceptualizing human variation”. Nature Genetics. 36 (11 Suppl): S17-20. doi:10.1038/ng1455. PMID 15507998.
  208. ↑ O'Neil D. “Models of Classification”. Modern Human Variation. Palomar College. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  209. ↑ Jablonski N (2004). “The evolution of human skin and skin color”. Annual Review of Anthropology. 33: 585–623. doi:10.1146/annurev.anthro.33.070203.143955.
  210. ↑ Palmié S (tháng 5 năm 2007). “Genomics, divination, 'racecraft'”. American Ethnologist. 34 (2): 205–22. doi:10.1525/ae.2007.34.2.205.
  211. ↑ “Genetic – Understanding Human Genetic Variation”. Human Genetic Variation. National Institute of Health (NIH). Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 8 năm 2013. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2013. In fact, research results consistently demonstrate that about 85 percent of all human genetic variation exists within human populations, whereas about only 15 percent of variation exists between populations.
  212. ↑ Goodman A. “Interview with Alan Goodman”. Race Power of and Illusion. PBS. Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 10 năm 2012. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  213. ↑ Marks J (2010). “Ten facts about human variation”. Trong Muehlenbein M (biên tập). Human Evolutionary Biology (PDF). New York: Cambridge University Press. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 15 tháng 4 năm 2012. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2013.
  214. ↑ Nina J (2004). “The evolution of human skin and skin color”. Annual Review of Anthropology. 33: 585–623. doi:10.1146/annurev.anthro.33.070203.143955. genetic evidence [demonstrate] that strong levels of natural selection acted about 1.2 mya to produce darkly pigmented skin in early members of the genus Homo
  215. ↑ O'Neil D. “Overview”. Modern Human Variation. Palomar College. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 11 năm 2012. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2013.
  216. ↑ Jorde LB, Watkins WS, Bamshad MJ, Dixon ME, Ricker CE, Seielstad MT, Batzer MA (tháng 3 năm 2000). “The distribution of human genetic diversity: a comparison of mitochondrial, autosomal, and Y-chromosome data”. American Journal of Human Genetics. 66 (3): 979–88. doi:10.1086/302825. PMC 1288178. PMID 10712212.
  217. ↑ “New Research Proves Single Origin Of Humans In Africa”. Science Daily. 19 tháng 7 năm 2007. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 11 năm 2011. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2011.
  218. ↑ Manica A, Amos W, Balloux F, Hanihara T (tháng 7 năm 2007). “The effect of ancient population bottlenecks on human phenotypic variation”. Nature. 448 (7151): 346–348. Bibcode:2007Natur.448..346M. doi:10.1038/nature05951. PMC 1978547. PMID 17637668.
  219. ↑ Chen L, Wolf AB, Fu W, Li L, Akey JM (tháng 2 năm 2020). “Identifying and Interpreting Apparent Neanderthal Ancestry in African Individuals”. Cell. 180 (4): 677–687.e16. doi:10.1016/j.cell.2020.01.012. PMID 32004458. S2CID 210955842.
  220. ↑ Bergström A, McCarthy SA, Hui R, Almarri MA, Ayub Q, Danecek P, và đồng nghiệp (tháng 3 năm 2020). “Insights into human genetic variation and population history from 929 diverse genomes”. Science. 367 (6484): eaay5012. doi:10.1126/science.aay5012. PMC 7115999. PMID 32193295. "An analysis of archaic sequences in modern populations identifies ancestral genetic variation in African populations that likely predates modern humans and has been lost in most non-African populations."
  221. ↑ Durvasula A, Sankararaman S (tháng 2 năm 2020). “Recovering signals of ghost archaic introgression in African populations”. Science Advances. 6 (7): eaax5097. Bibcode:2020SciA....6.5097D. doi:10.1126/sciadv.aax5097. PMC 7015685. PMID 32095519. "Our analyses of site frequency spectra indicate that these populations derive 2 to 19% of their genetic ancestry from an archaic population that diverged before the split of Neanderthals and modern humans."
  222. ↑ Pierce BA (2012). Genetics: A Conceptual Approach (bằng tiếng Anh). Macmillan. tr. 75. ISBN 978-1-4292-3252-4. Lưu trữ bản gốc ngày 28 tháng 4 năm 2022. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2022.
  223. ↑ Muehlenbein MP (29 tháng 7 năm 2010). Jones J (biên tập). Human Evolutionary Biology (bằng tiếng Anh). Cambridge University Press. tr. 74. ISBN 978-0-521-87948-4. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 4 năm 2022. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2022.
  224. ↑ Fusco G, Minelli A (10 tháng 10 năm 2019). The Biology of Reproduction (bằng tiếng Anh). Cambridge University Press. tr. 304. ISBN 978-1-108-49985-9. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 4 năm 2022. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2022.
  225. ↑ Gustafsson A, Lindenfors P (tháng 10 năm 2004). “Human size evolution: no evolutionary allometric relationship between male and female stature”. Journal of Human Evolution. 47 (4): 253–66. doi:10.1016/j.jhevol.2004.07.004. PMID 15454336.
  226. ↑ Ogden CL, Fryar CD, Carroll MD, Flegal KM (tháng 10 năm 2004). “Mean body weight, height, and body mass index, United States 1960–2002” (PDF). Advance Data (347): 1–17. PMID 15544194. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 23 tháng 2 năm 2011.
  227. ↑ Miller AE, MacDougall JD, Tarnopolsky MA, Sale DG (1993). “Gender differences in strength and muscle fiber characteristics”. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology. 66 (3): 254–62. doi:10.1007/BF00235103. hdl:11375/22586. PMID 8477683. S2CID 206772211.
  228. ↑ Bredella MA (2017). “Sex Differences in Body Composition”. Trong Mauvais-Jarvis F (biên tập). Sex and Gender Factors Affecting Metabolic Homeostasis, Diabetes and Obesity. Advances in Experimental Medicine and Biology. 1043. Cham: Springer International Publishing. tr. 9–27. doi:10.1007/978-3-319-70178-3_2. ISBN 978-3-319-70177-6. PMID 29224088.
  229. ↑ Rahrovan S, Fanian F, Mehryan P, Humbert P, Firooz A (tháng 9 năm 2018). “Male versus female skin: What dermatologists and cosmeticians should know”. International Journal of Women's Dermatology. 4 (3): 122–130. doi:10.1016/j.ijwd.2018.03.002. PMC 6116811. PMID 30175213.
  230. ↑ Easter C. “Sex Linked”. National Human Genome Research Institute (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 4 năm 2022. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2021.
  231. ↑ Puts DA, Gaulin SJ, Verdolini K (tháng 7 năm 2006). “Dominance and the evolution of sexual dimorphism in human voice pitch”. Evolution and Human Behavior. 27 (4): 283–96. doi:10.1016/j.evolhumbehav.2005.11.003.
  232. ↑ “Gender, women, and health”. Reports from WHO 2002–2005. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 6 năm 2013.
  233. ↑ “3-D Brain Anatomy”. The Secret Life of the Brain. Public Broadcasting Service. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 9 năm 2017. Truy cập ngày 3 tháng 4 năm 2005.
  234. ↑ Stern P (22 tháng 6 năm 2018). “The human prefrontal cortex is special”. Science (bằng tiếng Anh). 360 (6395): 1311–1312. Bibcode:2018Sci...360S1311S. doi:10.1126/science.360.6395.1311-g. ISSN 0036-8075. S2CID 149581944.
  235. ↑ Erickson R (22 tháng 9 năm 2014). “Are Humans the Most Intelligent Species?”. Journal of Intelligence (bằng tiếng Anh). 2 (3): 119–121. doi:10.3390/jintelligence2030119. ISSN 2079-3200.
  236. ↑ “Humans not smarter than animals, just different, experts say”. phys.org (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 24 tháng 10 năm 2020.
  237. ↑ Robson D. “We've got human intelligence all wrong”. www.bbc.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 24 tháng 10 năm 2020.
  238. ↑ Owen J (26 tháng 2 năm 2015). “Many Animals—Including Your Dog—May Have Horrible Short-Term Memories”. National Geographic News. Truy cập ngày 6 tháng 9 năm 2020.
  239. ↑ Schmidt KL, Cohn JF (2001). “Human facial expressions as adaptations: Evolutionary questions in facial expression research”. American Journal of Physical Anthropology. 116 (S33): 3–24. doi:10.1002/ajpa.20001. PMC 2238342. PMID 11786989.
  240. ↑ Moisse K (5 tháng 1 năm 2011). “Tears in Her Eyes: A Turnoff for Guys?”. ABC News (American) (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2020.
  241. ↑ Deleniv S (2018). “The 'me' illusion: How your brain conjures up your sense of self”. New Scientist. Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2020.
  242. ↑ Beck J (2019). “Can We Really Know What Animals Are Thinking?”. Snopes. Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2020.
  243. ↑ Grandner MA, Patel NP, Gehrman PR, Perlis ML, Pack AI (tháng 8 năm 2010). “Problems associated with short sleep: bridging the gap between laboratory and epidemiological studies”. Sleep Medicine Reviews. 14 (4): 239–47. doi:10.1016/j.smrv.2009.08.001. PMC 2888649. PMID 19896872.
  244. ↑ Ann L (27 tháng 1 năm 2005). “HowStuffWorks "Dreams: Stages of Sleep"”. Science.howstuffworks.com. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 5 năm 2012. Truy cập ngày 11 tháng 8 năm 2012.
  245. ↑ Hobson JA (tháng 11 năm 2009). “REM sleep and dreaming: towards a theory of protoconsciousness”. Nature Reviews. Neuroscience. 10 (11): 803–13. doi:10.1038/nrn2716. PMID 19794431. S2CID 205505278.
  246. ↑ Empson J (2002). Sleep and dreaming (ấn bản 3). New York: Palgrave/St. Martin's Press.
  247. ↑ Cherry K (2015). “10 Facts About Dreams: What Researchers Have Discovered About Dreams”. About Education: Psychology. About.com. Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 2 năm 2016.
  248. ↑ Lite J (29 tháng 7 năm 2010). “How Can You Control Your Dreams?”. Scientific America. Lưu trữ bản gốc ngày 2 tháng 2 năm 2015.
  249. ↑ Domhoff W (2002). The scientific study of dreams. APA Press.
  250. ↑ “Consciousness”. Merriam-Webster. Truy cập ngày 4 tháng 6 năm 2012.
  251. ↑ van Gulick R (2004). “Consciousness”. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University.
  252. ↑ Schneider S, Velmans M (2008). “Introduction”. Trong Velmans M, Schneider S (biên tập). The Blackwell Companion to Consciousness. Wiley. ISBN 978-0-470-75145-9.
  253. ↑ Searle J (2005). “Consciousness”. Trong Honderich T (biên tập). The Oxford companion to philosophy. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926479-7.
  254. ↑ “What are the top 200 most spoken languages?”. Ethnologue: Languages of the World. 2020.
  255. 1 2 World. The World Factbook (Bản báo cáo). Central Intelligence Agency. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2021.
  256. ↑ “The Changing Global Religious Landscape”. Pew Research Center. 5 tháng 4 năm 2017.
  257. ↑ Ord T (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity. New York: Hachette Books. ISBN 978-0-316-48489-3. Homo sapiens and our close relatives may have some unique physical attributes, such as our dextrous hands, upright walking and resonant voices. However, these on their own cannot explain our success. They went together with our intelligence...
  258. ↑ Goldman JG (2012). “Pay attention… time for lessons at animal school”. bbc.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2020.
  259. ↑ Winkler M, Mueller JL, Friederici AD, Männel C (tháng 11 năm 2018). “Infant cognition includes the potentially human-unique ability to encode embedding”. Science Advances. 4 (11): eaar8334. Bibcode:2018SciA....4.8334W. doi:10.1126/sciadv.aar8334. PMC 6248967. PMID 30474053.
  260. ↑ Johnson-Frey SH (tháng 7 năm 2003). “What's so special about human tool use?”. Neuron. 39 (2): 201–4. doi:10.1016/S0896-6273(03)00424-0. PMID 12873378. S2CID 18437970.
  261. ↑ Emery NJ, Clayton NS (tháng 2 năm 2009). “Tool use and physical cognition in birds and mammals”. Current Opinion in Neurobiology. 19 (1): 27–33. doi:10.1016/j.conb.2009.02.003. PMID 19328675. S2CID 18277620. In short, the evidence to date that animals have an understanding of folk physics is at best mixed.
  262. ↑ Lemonick MD (3 tháng 6 năm 2015). “Chimps Can't Cook, But Maybe They'd Like To”. National Geographic News. Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2020.
  263. ↑ Vakhitova T, Gadelshina L (2 tháng 6 năm 2015). “The Role and Importance of the Study of Economic Subjects in the Implementation of the Educational Potential of Education”. Procedia - Social and Behavioral Sciences. The Proceedings of 6th World Conference on educational Sciences (bằng tiếng Anh). 191: 2565–2567. doi:10.1016/j.sbspro.2015.04.690. ISSN 1877-0428.
  264. ↑ McKie R (9 tháng 10 năm 2018). “The Book of Humans by Adam Rutherford review – a pithy homage to our species”. The Guardian (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2020.
  265. ↑ Nicholls H (29 tháng 6 năm 2015). “Babblers speak to the origin of language”. The Guardian. Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2020.
  266. ↑ Dasgupta S (2015). “Can any animals talk and use language like humans?”. bbc.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2020. Most animals are not vocal learners.
  267. ↑ Mavrody S (2013). Visual Art Forms: Traditional to Digital (bằng tiếng Anh). Sergey's HTML5 & CSS3. ISBN 978-0-9833867-5-9.
  268. ↑ “Types of Literary Arts and Their Understanding – bookfestivalscotland.com”. Bookfestival Scotland (bằng tiếng Anh). 2020. Truy cập ngày 5 tháng 5 năm 2021.
  269. ↑ “Bachelor of Performing Arts” (PDF). University of Otago.
  270. ↑ Brown S (24 tháng 10 năm 2018). “Toward a Unification of the Arts”. Frontiers in Psychology. 9: 1938. doi:10.3389/fpsyg.2018.01938. ISSN 1664-1078. PMC 6207603. PMID 30405470.
  271. ↑ “Culinary arts - How cooking can be an art”. Northern Contemporary Art (bằng tiếng Anh). 21 tháng 10 năm 2019. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 5 năm 2021. Truy cập ngày 5 tháng 5 năm 2021.
  272. ↑ Smuts A (1 tháng 1 năm 2005). “Are Video Games Art?”. Contemporary Aesthetics (Journal Archive). 3 (1).
  273. ↑ Cameron IA, Pimlott N (tháng 9 năm 2015). “Art of medicine”. Canadian Family Physician. 61 (9): 739–40. PMC 4569099. PMID 26371092.
  274. ↑ Bird G (7 tháng 6 năm 2019). “Rethinking the role of the arts in politics: lessons from the Négritude movement”. International Journal of Cultural Policy (bằng tiếng Anh). 25 (4): 458–470. doi:10.1080/10286632.2017.1311328. ISSN 1028-6632. S2CID 151443044.
  275. 1 2 Morriss-Kay GM (tháng 2 năm 2010). “The evolution of human artistic creativity”. Journal of Anatomy. 216 (2): 158–76. doi:10.1111/j.1469-7580.2009.01160.x. PMC 2815939. PMID 19900185.
  276. ↑ Joordens JC, d'Errico F, Wesselingh FP, Munro S, de Vos J, Wallinga J, và đồng nghiệp (tháng 2 năm 2015). “Homo erectus at Trinil on Java used shells for tool production and engraving”. Nature. 518 (7538): 228–31. Bibcode:2015Natur.518..228J. doi:10.1038/nature13962. PMID 25470048. S2CID 4461751.
  277. ↑ St Fleur N (12 tháng 9 năm 2018). “Oldest Known Drawing by Human Hands Discovered in South African Cave”. The New York Times. Truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2018.
  278. ↑ Radford T (16 tháng 4 năm 2004). “World's oldest jewellery found in cave”. The Guardian (bằng tiếng Anh). ISSN 0261-3077. Truy cập ngày 23 tháng 9 năm 2020.
  279. ↑ Dissanayake E (2008). “The Arts after Darwin: Does Art have an Origin and Adaptive Function?”. Trong Zijlmans K, van Damme W (biên tập). World Art Studies: Exploring Concepts and Approaches. Amsterdam: Valiz. tr. 241–263.
  280. 1 2 Morley I (2014). “A multi-disciplinary approach to the origins of music: perspectives from anthropology, archaeology, cognition and behaviour”. Journal of Anthropological Sciences = Rivista di Antropologia. 92 (92): 147–77. doi:10.4436/JASS.92008. PMID 25020016.
  281. ↑ Trost W, Frühholz S, Schön D, Labbé C, Pichon S, Grandjean D, Vuilleumier P (tháng 12 năm 2014). “Getting the beat: entrainment of brain activity by musical rhythm and pleasantness”. NeuroImage. 103: 55–64. doi:10.1016/j.neuroimage.2014.09.009. PMID 25224999. S2CID 4727529.
  282. ↑ Karpati FJ, Giacosa C, Foster NE, Penhune VB, Hyde KL (tháng 3 năm 2015). “Dance and the brain: a review”. Annals of the New York Academy of Sciences. 1337 (1): 140–6. Bibcode:2015NYASA1337..140K. doi:10.1111/nyas.12632. PMID 25773628. S2CID 206224849.
  283. ↑ Chow D (22 tháng 3 năm 2010). “Why Do Humans Dance?”. livescience.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 21 tháng 9 năm 2020.
  284. ↑ Krakauer J (26 tháng 9 năm 2008). “Why do we like to dance--And move to the beat?”. Scientific American (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 21 tháng 9 năm 2020.
  285. ↑ Prior KS (21 tháng 6 năm 2013). “How Reading Makes Us More Human”. The Atlantic (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 23 tháng 9 năm 2020.
  286. 1 2 Puchner M. “How stories have shaped the world”. www.bbc.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 23 tháng 9 năm 2020.
  287. ↑ Dalley S (2000). Myths from Mesopotamia: Creation, the Flood, Gilgamesh, and Others . Oxford University Press. tr. 41. ISBN 978-0-19-283589-5.
  288. ↑ Hernadi P (2001). “Literature and Evolution”. SubStance. 30 (1/2): 55–71. doi:10.2307/3685504. ISSN 0049-2426. JSTOR 3685504.